Ken Angrok utawa luwih kondhang diarani Ken Arok kuwe (miturut Kitab Pararaton lan Kitab Nagarakertagama) putrane Pendeta Bhatara Brahmana sing jenenge Gajah Para, ibune yakuwe Ken Endhog sakang desa Pangkurraja, Tumapel (cedhak Malang).

Asal Usul sunting

Embuh kepriwe critane uga apa sing dadi alesane, Ken Endhog kuwi mbuang bayine, ya si-Ken Arok, carane diwadhahi keranjang terus dicemplungna nang kali Brantas. Ken Endhog duwe karep supaya Ken Arok mengko bisa dijukut wong liya.

Ndilalah sing nemokna keranjang keli kuwe bromocorah utawa maling sing jenenge Lembong, terus, Ken Arok dadi anak pek-pekanne Lembong lan diajari dadi maling uga. Merga duwe otak sing madhani pintere lan wasise, Ken Arok akhire dadi durjana sing lantip.

Bareng wis ngancik dewasa Ken Arok dadi pria sing ngganteng, gagah pideksa, sarta nduweni kadigdayan Ilmu Kanuragan sing lunuwih. Kapinujon dioyak-oyak prajurit Tumapel, Ken Arok tekan nang pinggir kali. Kali kuwe tapel watese Kraton Pangjalu Kediri karo Kraton liyane. Pungkasane dheweke kasil lolos, carane nglumpati kali kuwe karana mabur. Ken Arok menek wit siwalan terus ngethok rong ler godong sing amba, kabantu uga karo ilmu kanuragane sing lumayan nuli anjlok sekang duwur uwit kasebut tumibo ana sabrang kali kanthi slamet, banjur ndelik nang njaban rangkah Kerajaan Pangjalu (Kediri).

Ken Arok Prajurit Kadipaten sunting

Crita bab kaluwihane Ken Arok iku sumebar tekan ngendi-endi, kondhang lan pepuntone tekan mring para Pandhita. Merga kasengsem karo kaluwihane lan kawasisane, para Pandhita naliti saka kadohan, sapa ta sejatine Ken Arok iku? Para Pandhita kaget jebule Ken Arok kuwi diramal yen ing tembe mburine bakal nurunake ratu-ratu ing tanah Jawa. Pungkasane para Pandhita wis mathuk manawa arep ngayomi Ken Arok lan ngirim duta, yakuwi Pandhita/Brahmana sing jenenge Lohgawe supaya mulangmuruk Ken Arok ing tembe mburi dadi wong sing utama.

Kapinujon ketemu Pandhita Brahmana Lohgawe, Ken Angrok lagi ana ngarep meja ngabotohan ing desa Taloka. Ken Arok pancen 'tukang ngabotohan' lan duwe utang akeh sing njalari wong tua angkate dadi banten.

Pandhita Lohgawe kasil malah nganggep Ken Arok kaya putrane dhewe. Pungkasane Ken Arok dilebokke dadi abdine Akuwu Tunggul Ametung ana ing Tumapel. Merga duwe bakate apik, Ken Arok malah bisa dadi prajurit pengawal Akuwu.

Akuwu = sejajar karo Adipati

Ken Arok Akuwu Tumapel sunting

Ken Arok pangkate cepet munggah, nek sadurunge mung dadi tunggu kemit utawa jaga regoling Kadipaten, siki dheweke wis dadi prajurit pengawal utama, bisa mlebu metu Kadipaten kanthi mardhika, uga bisa bola-bali nyawang Ken Dedes garwane Sang Akuwu Tunggul Ametung.

Kasengsem karo critane Pandita Lohgawe bab panguwasa sing manunggal karo Ken Dedes, Ken Arok banjur gawe cara kanggo ngrebut panguwasaning Kadipaten. Dheweke pesen pusaka sing ampuh marang Mpu Gandring kang awujud keris Keris Mpu Gandring. Bareng keris wis dadi, keris iku disilihke marang kancane pengawal uga, sing aran Kebo Ijo, malah Ken Arok weling mring Kebo Ijo: "Sok sapaa wae sing takon, ngakua manawa keris iku nduwekmu dhewe". Kebo Ijo seneng lan mongkog atine, keris kuwe mesthi didlesepke ana ing bangkekane lan dipamer-pamerke marang sapa wae, mulane kabeh wis nganggep nek keris ampuh kuwi nduweke Kebo Ijo.

Nuju ing sawijining wengi Ken Arok tumindak, dheweke nyolong keris kuwi terus kanggo merjaya Tunggul Ametung sing isih sare. Keris iku sengaja ditinggal isih tumancep ana ing dadane Sang Akuwu Tunggul Ametung. Tujuwane, supaya Kebo Ijo sing didakwa merjaya Sang Akuwu. Ken Dedes sing turu ing sandinge Tunggul Ametung jane ngerti wewayangan asline sing tumindak merjaya mau, nanging ora wani apa-apa, Ken Dedes tetep nyimpan wewadi iku.

Sing diarani merjaya Sang Akuwu jelas Kebo Ijo, merga kabeh wong ngerti yen keris sing tumancep ing jantunge Akuwu Tunggul Ametung kuwi nduweke Kebo Ijo.

Ken Arok banjur dadi pahlawan, dheweke terus nangkep lan mateni Kebo Ijo nganggo keris Mpu Gandring. Murwat karo lelabuhane kuwi Ken Arok antuk kanugrahan, kabeh kerabat Kadipaten nglilakake Ken Arok dadi bojone Ken Dedes. Ken Dedes wektu kuwi kahananne lagi nggarbini. Bubar babaran, anak Ken Dedes karo Akuwu Tunggul Ametung kuwi diwenehi tetenger Anusapati utawa Anusanatha.

Kasil merjaya Akuwu Tumapel, Ken Arok banjur dadi panguasa ing Kadipaten Tumapel. Tansaya suwe kekuatane tambah gedhe, Ken Arok nuli mbalela, Kadipaten Tumapel misah saka Kerajaan Kediri. Kerajaan Kediri wektu iku pas ana pasulayan antarane Raja Kertajaya karo para Pandhita. Akhire para pandhita kuwe metu saka kutaraja lan njaluk pangayoman marang Ken Arok. Kekuatane Ken Arok dadi tambah maneh.

Ken Arok Raja Singhasari sunting

Raja Kertajaya berusaha nindak Ken Arok, kekuatan Kerajaan Kediri nyerang kekuatan Tumapel, 2 kekuatan pasukan kiye ketemu lan bertempur nang wilayah Genter taun 1220. Ken Arok akhire menang lan dadi Raja Tumapel sekaligus Kediri, Ibukota tetep nang Kutaraja. Tewase Raja Kertajaya brarti akhir kelangsungan Kerajaan Kediri utawa akhir riwayat dinasti utawa Wangsa Airlangga.

Ken Arok akhire dadi Raja Singhasari I lan nganggo gelar Sri Ranggah Rajasa Amurwabhumi, dheweke juga mindahna ibu kota kerajaan sekang Kutaraja ming Singasari.

Keturunan Ken Arok sunting

  • Panji Tohjoyo, sekang Ken Umang
  • Panji Sudhatu, sekang Ken Umang
  • Tuan Wergala, sekang Ken Umang
  • Dewi Rumbi, sekang Ken Umang
  • Nararya Waninghyun (kecantum nang, Prasasti Mula Malurung, 2001)
  • Nararya Guningbhaya (kecantum nang, Prasasti Mula Malurung, 2001)
  • Mahesa Wong Ateleng?

Ken Arok juga duwe putra (tiri) Anusapati sekang Ken Dedes - Tunggul Ametung.

Taun 1227 Ken Arok dibunuh salah siji pengalasan utawa prajurit dong lagi mangan, ning perentah pembunuhan kuwe mudun sekang Anusapati, Anusapati dadi Raja Singhasari ngantek taun 1248. Kanggo ngenang Ken Arok, dibangun candi (Agama Siwa lan Budha) Kagenengan (sebelah kidul Singhasari). Riwayat Ken Dedes wektu kuwe ora nana catetane, ning bar meninggal terus digawekna arca nang Singhasari ialah Arca Prajnaparamita.

Taun 1248 Raja Anusapati dibunuh sedulur tirine Tohjaya (putra Ken Arok sekang Ken Umang). Anusapati dibunuh dong lagi melu adu ayam jago. Tohjaya dadi Raja mung sedela ora nganti taunan, dheweke taun kuwe juga dibunuh Rangga Wuni, putra Anusapati. Rangga Wuni dadi Raja Singhasari (1248 - 1254) lan nganggo gelar Sri Jaya Wisnuwardhana. Rangga Wuni merentah Kerajaan bareng karo Mahesa Cempaka putra Mahesa Wong Ateleng putu Ken Arok. Mahesa Cempaka nganggo gelar Batara Narasingha utawa Narasimhamurti. Miturut kisah, pasangan kiye gole njalanaken pemerentahan kuwe diibarataken kaya dewa Wisnu karo dewa Indra.

Rangga Wuni diganti putrane ialah Kertanegara (1254 - 1268). Kertanegara dadi Raja Singhasari dibantu Raden Wijaya. Raden Wijaya kiye putrane Dyah Lembu Ta putune Mahesa Cempaka.