Wayang: Béda antarané révisi

Konten dihapus Konten ditambahkan
c fx, replaced: yang → sing (35), ini → iki (2), dan → lan using AWB
c owahan
Baris 1:
[[ImageGambar:Punakawan.jpg|rightka|250px|Wayang Baworan]]
 
'''Wasing''' iku pagelaran nganggo bonéka kang umumé katon éndah ing wewasingané lan dilakokaké déning [[dalang]] kanthi iringan [[gamelan]]. Bonéka kasebut bisa kang awujud 2 dhimensi utawa awujud 3 dhimensi. Umumé, kang wujud 2 dhimensi, kagawé saka kulit (walulang), kang biyasané kulit sapi, utawa wedhus. Lan kang wujud 3 dhimensi, lumrah digawé saka kayu kang direnggani penganggo saka kain kang manéka warna adhedhasar karakter wasing kasebut. Nanging ing sawatara tlatah, uga ana kang gawé wasing saka suket, lan kerdhus, ananging wasing jikis ngéné iki ora pati akèh ditemoni. Manut ing kemajuane jaman, wus tinatah lan sinungging wasing kanthi ngginakaken media digital kanthi piranti empuk pangolah citra. Wasing kang tinatah lan sinungging kanthi media digital kasebat [[e-wayang]].
[[gambarGambar:Indonesian puppets and puppeteer.jpg|thumbjmpl|rightka|dhalang lan wayangé ing Australia]]
[[gambarGambar:ismayaewayang.jpg|rightka|thumbjmpl|e-wayang kang tinatah lan sinungging mawa media digital]]
 
Crita kang dilakonaké dijupuk saka épos [[Mahabharata]] lan [[Ramayana]] kang uga sinebut [[Wayang Purwa]]. Uga ana kang nggelar lakon crita-crita 1001 wengi saka tanah Arab. Wasing kang ngéné iki diarani Wasing Menak. Pagelaran iki misuwur ing tanah Jawa.
Baris 11:
Wasing iki ora mung sumebar ing Jawa waé, nanging uga ing tlatah liya ing [[Nuswantara]]. Pagelaran wasing wis diakoni déning '''UNESCO''' ing tanggal [[7 November]] [[2003]], dadi karya kabudayan kang édi péni ing babagan crita dongéng lan warisan sing berharga banget ''(Masterpiece of Oral and Intangible Heritage of Humanity).'' Suwaliké, UNESCO nyuwun supaya Indonesia njaga (''preserve'') warisan kuwi.<ref>[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?RL=00039 Indonesian Wayang Inscribed in 2003 on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity]</ref>
 
== Sajarah ==
Para ahli durung ana kang bisa mesthèkaké kapan wasing wiwit ana ing [[Indonésia]]. Nanging yèn ndeleng [[prasasti]] lan tinggalan jaman kepungkur, wasing kira-kira wis ana sadurungé agama [[Hindu]] mlebu. Nalika kuwi lakon wasing durung nganggo crita-crita kang dijupuk seka India. Pagelaran iki dienggo srana nyembah marang roh leluhur.
 
Sawetara anggitan sastra jaman Mataram anyar akèh kang nulis perkara sajarah wasing. Nanging, para ahli sajarah ora sarujuk marang apa kang tinulis ing kono amarga ora cocok marang cathetan lan tinggalan sajarah kang wis ana.
 
Prasasti paling kuno ana ing [[abad kaping IV]] [[Masehi]]. Prasasti ngemot ukara ''mawayang'' kanggo pagelaran pahargyan [[sima]] utawa bumi perdhikan. Katrangan kang luwih trewaca ing prasasti [[Balitung]], udakara 907 Masehi. Ing kono tinulis ''si galigi mawayang bwat Hyang macarita bimma ya kumara''. Artiné kira-kira: Si Galigi ndhalang kanggo Hsing kanthi lakon Bimma Sang Kumara."
 
Agama Hindu kang mlebu ing [[Nusantara]] gawé crita wasing béda karo asliné. Crita [[Ramayana]] lan [[Mahabharata]] wiwit dienggo kanggo dakwah agama. Ing panguwasaning [[Dharmawangsa Teguh]] (991-1016), akèh crita seka India kang mlebu lan digawé gagrag jawané. Wasing wiwit nyebar ing ngendi-ngendi nalika [[Majapahit]] nguwasani Nusantara.
Baris 24:
Jaman [[Islam]] mlebu, [[Walisanga]] uga nganggo wasing ing panyebarané. Ing jaman iki wiwit ana [[Wayang Menak]]. Gagrag-gagrag tambah akèh ngepasi [[Mataram anyar]]. Walanda kang digdaya gawé kraton [[Surakarta]] ngracik akèh crita wasing kanggo nglelipur ati.
 
Indonésia merdika uga nyumbang gagrag wasing kang manéka warna. Manéka warna wasing mau ana kang tetep digelar ana kang mung urip ing jamané dhéwé. Wasing kang paling akèh dienggo yaiku wasing kulit purwa.
 
[[gambarGambar:Wayang Bali.jpg|rightka|thumbjmpl|Wayang Bali]]
 
== Sebutan Wayang ==
Yèn dijupuk seka ukarané, wasing kuwi seka wewasingan, amarga pagelarané ana ing wayah wengi lan nganggo lampu. Nanging katrangan iki wis ora bisa diugemi manèh. Wasing dadi ora mligi bonéka kang ana wewasingané. Wasing golèk kang digawé seka kayu ora ngandhelaké wewasingan. Ukara ''wayang'' wis dadi pagelaran bonéka kang digelar déning dhalang.
 
Umumé, sebutan ''wayang'' tinuju marang ''wayang kulit purwa.'' Wasing iki digawé seka tatahan kulit kèwan kanti lakon seka Mahabharata lan Ramayana.
 
== Manéka Warna Wayang ==
=== Wayang ing tanah Jawa ===
 
Baris 58:
* [[e-wayang]]
 
=== Wayang ing tlatah liya ===
* [[Wayang Betawi]]
* [[Wayang Sundha]]
* [[Wayang Palembang]]
* [[Wayang Banjar]]
* [[Wayang Bali]]
* [[Wayang Sasak]]
 
== Lakon Wayang ==
* [[Wayang Purwa]]
* [[Crita Menak]]
* [[Crita Panji]]
* [[Babad Tanah Jawa]]
 
== Gagrag ing Tanah Jawa ==
Pagelaran wasing kang sumrambah ing tanah Jawa agawé variasi kang manéka warna. variasi utawa jikis iku kang asring sinebut ''gagrag''. Gagrag wasing ing tanah Jawa antarané:
* [[Wayang Kulit Gagrag Ngayogjakarta]]
* [[Wayang Kulit Gagrag Surakarta]]
* [[Wayang Kulit Gagrag Banyumasan]]
* [[Wayang Kulit Gagrag Cirebon]]
* [[Wayang Kulit Gagrag Jawa Wetan]]
* [[Wayang Kulit Gagrag Madura]]
 
== Delengen uga ==
* [[Daftar Tokoh Wayang]]
* [[Wayang Purwa]]
 
== Referensi ==
<References/>
 
* Pratiwimba Adhiluhung, S Haryanto, 1988
* Kalangwan, [[P.J. Zoetmulder]], 1983
* Wasing, asal-usul filsafat lan masa depannya, Ir Sri Mulyono, 1975
 
== Wacan ==
* Mudjanattistomo (1976) ''Pedhalangan Ngayogyakarta''. Yogyakarta
* Brandon, James (1970) ''On Thrones of Gold - Three Javanese Shadow Plays''. Harvard University Press
Baris 103:
 
== Pranala Njaba ==
* [http://geocities.com/wayangpurwa ''Mengenal Wayang'']
* [http://www.jonggringsaloka.org/main/?pilih=arsip&topik=15 ''Jagad Pewayangan'']
* [http://kraton.yogya.indo.net.id/kesenian/kesenian.htm ''Wayang'']
* [http://www.wayang-indonesia.com ''Wayang Indonesia'']
* [http://www.e-wayang.org ''Natah lan Nyungging Wayang Digital'']
 
[[Kategori:Budaya]] [[Kategori:Seni]] [[Kategori:Kesenian Jawa]] [[Kategori:Wayang]] [[Kategori:Seni tradhisional saking Jawa]]
[[Kategori:Kesenian tradhisional Indonesia]]
 
<!--
== Prakata ==
Baris 217 ⟶ 213:
 
{{stub}}
 
[[Kategori:Budaya]]
[[Kategori:Seni]]
[[Kategori:Kesenian Jawa]]
[[Kategori:Wayang]]
[[Kategori:Seni tradhisional saking Jawa]]
[[Kategori:Kesenian tradhisional Indonesia]]